Każdy rodzic odczuwa instynktowną potrzebę chronienia swoich dzieci przed wydarzeniami, które mogą budzić strach. Jednak nie jesteśmy w stanie ustrzec ich przed przeżywaniem lęku ani wyręczyć w zmaganiu z tym problemem. Możemy im pomóc uporać się z własnymi lękami okazując zrozumienie, miłość i wsparcie.

Lęk to jeden z elementów rozwoju emocjonalnego. Przechodząc przez jego kolejne etapy, młody człowiek przeżywa określone rodzaje lęków, które zazwyczaj samoistnie znikają z wiekiem. Każdy wiek ma zatem swoje lęki. Oto ich skrócony wykaz:

2 lata

• Rozmaite lęki, głównie natury słuchowej: grzmot, odgłos pracującego odkurzacza, przejeżdżającego pociągu.
• Lęki wizualne: ciemne kolory, duże przedmioty, pociągi, kapelusze.
• Lęki związane ze zmianami w najbliższym otoczeniu: przemeblowaniem, przeprowadzką, rozłąką z matką, nieobecnością matki w porze zasypiania.
• Deszcz i wiatr. Zwierzęta, szczególnie dzikie.

2 i pół roku

• Wiele lęków, szczególnie przestrzennych – obawa przed ruchem albo przed przesuwaniem przedmiotów.
• Zbliżające się duże przedmioty, np. ciężarówka.

3 lata

• Dominują lęki wizualne – starzy, pomarszczeni ludzie, maski, „czarownicy".
• Ciemność. Zwierzęta.
• Policjanci, włamywacze.
• Wieczorne wyjście rodziców.

4 lata

• Powracają lęki słuchowe, szczególnie odgłosy silników.
• Ciemność. Dzikie zwierzęta.
• Wyjście matki, szczególnie wieczorem.

5 lat

• Niewiele lęków. Przeważają wizualne.
• Mniej obaw przed zwierzętami, złymi ludźmi, czarodziejami.
• Konkretne obawy o potłuczenie się przy upadku, pogryzienie przez psa, itp.
• Ciemność. Obawa, że matka nie wróci do domu.

6 lat

• Duże natężenie stanów lękowych, wywołanych przede wszystkim przez bodźce dźwiękowe – dzwonek do drzwi, telefon, spłukiwanie wody w ubikacji, głosy ptaków i owadów.
• Obawy przed światem nadprzyrodzonym – duchy, wiedźmy.
• Lęk, że ktoś chowa się pod łóżkiem.
• Lęki przestrzenne – obawa przed zgubieniem się. Dziecko boi się iść do lasu.
• Obawa przed żywiołami – ogień, woda, grzmot, błyskawica.
• Dziecko boi się zasypiać, kiedy jest samo w pokoju. Boi się zostać samo w domu.
• Obawia się, że matki nie będzie w domu, kiedy ono wróci, że coś jej się stanie, że może umrzeć.
• Lęk przed pobiciem przez innych.
• Dziecko dzielnie znosi duże rany, ale boi się drzazg, drobnych skaleczeń, widoku krwi z nosa.

7 lat

• Dużo lęków, przede wszystkim wizualnych – ciemność, strychy, piwnice. Cienie stają się duchami i wiedźmami.
• Lęk przed wojną, szpiegami, włamywaczami, ludźmi chowającymi się w szafach lub pod łóżkiem. Lęk bywa stymulowany przez radio, kino, lekturę.
• Lęk przed spóźnieniem się do szkoły, przed brakiem akceptacji ze strony innych ludzi.

8 – 9 lat

• Mniej lęków i nie tak intensywne. Dziecko już się nie boi wody, mniej obawia się ciemności.
• Lepsza umiejętność oceny sytuacji, obawy mają swoje uzasadnienie – dotyczą własnych zdolności i możliwości porażki, szczególnie w szkole.

10 lat

• Znów więcej lęków. Największe obawy związane są ze zwierzętami, szczególnie dzikimi i wężami. Niektóre dzieci boją się ciemności, wysokich pomieszczeń, ognia, przestępców.
• Niektóre same wymieniają, czego się już nie boją: ciemności, psów, zostawania samemu w domu.

Istnieje kilka ogólnych zasad dotyczących postępowania w sytuacjach, kiedy dziecko się boi. Stosując się do nich należy pamiętać, że każde dziecko jest indywidualnością, co ogranicza wartość tego typu generalizacji.

Czego nie wolno robić, kiedy dziecko się boi

• Drwić z jego lęków, bagatelizować jego przeżyć, nazywać go tchórzem.
• Zawstydzać go przed innymi.
• Stosować terapii szokowej, zmuszać do stawienia czoła sytuacji budzącej lęk.
• Niecierpliwić się – okres utrzymywania się lęku zależy od osobowości dziecka, potrwa tym krócej, im więcej spokoju i tolerancji okażemy dziecku.
• Zakładać, że dziecko boi się z czyjejś winy – własnej lub rodziców.
• Uważać, że w tych lękach jest coś złego, nienormalnego. Lęk to jeden z elementów psychicznego rozwoju.
• Straszyć dziecka. Nigdy nawet w żartach nie wolno mówić mu, że mama czy tata już go nie kocha, odda go komuś innemu, zabierze go czarownica, bo jest niegrzeczne.

Jak można pomóc dziecku

• Spróbuj zrozumieć jego lęk. Pamiętaj, że z niego wyrośnie. Powiedz mu, że każdy się czasem boi i nie ma w tym niczego nagannego.
• Staraj się poznać przyczyny lęku i pozwól przez jakiś czas unikać budzącej lęk sytuacji.
• Stosuj metodę małych kroków. Pozwól stopniowo oswajać się z obiektem lub sytuacją, której się boi. (Takie stopniowanie nie zawsze się sprawdza).
• Zapoznaj się z tym, czego boją się dzieci w różnych okresach rozwoju. Wiedza o tym, że niektóre rodzaje lęków są typowe dla danego wieku i na ogół szybko mijają pozwoli mniej się nimi przejmować.
• Sprawdzaj, jakie programy ogląda dziecko w telewizji. Nie pozwól na oglądanie programów zawierających sceny pełne agresji, przemocy, nieszczęść.
• Jeżeli dziecko boi się jakichś ważnych, życiowych sytuacji, które jednak musi znosić, np. szkoły, staraj się dociec szczegółowych przyczyn lęku.
• Jeżeli lęk Waszego dziecka jest bardzo nasilony, nie zmniejsza się z upływem czasu, wpływa znacząco na codzienne funkcjonowanie dziecka i jego kontakty z otoczeniem, należy skorzystać z porady psychologa.

(Wykorzystano: F.L.Ilg, L.B.Ames, S.M.Baker „Rozwój psychiczny dziecka".)