Definicja

Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu rozpoznaje się u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanych nieprawidłowym funkcjonowaniem centralnego układu nerwowego (c.u.n.).

Terminologia

Wyróżniamy kilka postaci tych specyficznych trudności, które mogą występować jednocześnie lub w izolacji:

1. Dysleksja (rozwojowa): trudności w czytaniu, często powiązane z trudnościami w pisaniu,
2. Dysortografia: trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (w tym popełnianie błędów ortograficznych),
3. Dysgrafia: trudności w opanowaniu kaligrafii (niski poziom graficzny pisma – tzw. brzydkie pismo).

Przyczyny

Zaburzenia funkcji językowych, percepcyjno-motorycznych (spostrzegania słuchowego, wzrokowego, motoryki) i ich współdziałania (integracji percepcyjno - motorycznej), uwagi, pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej), lateralizacji (braku dominacji ręki, oka), orientacji w przestrzeni.

Etiologia

Uwarunkowania tych zaburzeń są wielorakie (polietiologia) t.j. dziedziczność, mikrouszkodzenia lub niedokształcenia układu nerwowego (c.u.n.) z okresu ciąży, porodu i pierwszych miesięcy życia. Zaniedbanie środowiskowe i dydaktyczne pogłębia zaburzenia i trudności dziecka.

Typy dysleksji

Wyróżnia się różne typy dysleksji, zależnie od ich patomechanizmu (zaburzeń funkcji, które je wywołują np. wzrokowo-przestrzennych, językowych).

Profilaktyka

Dzieci z nieprawidłowej ciąży i porodu, nieharmonijnie rozwijające się (np. z opóźnionym rozwojem mowy) to dzieci „ryzyka dysleksji". Im wcześniej zostaną objęte opieką, tym większe szanse, aby zapobiec ich trudnościom szkolnym.

Objawy

Wiek przedszkolny (3-5 lat): objawy „ryzyka dysleksji"

• opóźniony rozwój ruchowy, trudności z utrzymywaniem równowagi, koordynacją ruchów, niechęć do zabaw ruchowych,
• mała sprawność ruchowa rąk podczas czynności samoobsługowych, rysowania (rysunki na słabym poziomie, niechęć do rysowania),
• opóźniony rozwój mowy, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, zapamiętywaniem nazw lub szeregów nazw np. pór roku, posiłków.

Klasa „0" (6-7 lat):

• trudności z wymową (przekręcanie słów), wadliwa wymowa, błędy gramatyczne,
• trudności z zapamiętywaniem wierszyków i piosenek,
• trudności z odróżnianiem podobnych głosek, z wydzielaniem sylab i głosek ze słów oraz łączeniem ich w słowa (analizą i syntezą sylabową i głoskową),
• niechęć do rysowania, trudności z odtwarzaniem figur, wzorów i „szlaczków",
• trudności z układaniem obrazków z elementów według wzoru,
• oburęczność, mylenie prawej i lewej lęki, nogi itp.,
• trudności w nauce czytania (realizacji programu klasy „0").

Wiek młodszy szkolny (I-III klasa):

• utrzymywanie się powyższych objawów zaburzeń i trudności w uczeniu się,
• trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk, szeregów nazw (dni tygodnia, miesięcy), tabliczki mnożenia, dat, zapisywania liczb wielocyfrowych,
• mylenie liter podobnych pod względem kształtu (p-b-d-g, m-n, l-ł-t, m-w),
• mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym dźwiękowo (d-t, g-k, z-s),
• opuszczanie, dodawanie, przestawianie liter, sylab oraz rozdzielanie wyrazów,
• trudności z pisownią zmiękczeń, głosek nosowych,
• brzydkie pismo i rysunek.

Wiek starszy szkolny (powyżej klasy IV i szkoła średnia):

• trudności w czytaniu często zmniejszają się lub ustępują,
• trudności w pisaniu mogą ograniczać się głównie do błędów ortograficznych,
• trudności mogą uogólnić się na inne przedmioty np. języki obce.

(Wykorzystano materiały opracowane przez: prof. U.G. dr hab. Marta Bogdanowicz, prof. dr hab. Anna Jaklewicz, lek. med. Dariusz Horszczaruk)

Wskazówki dla rodziców uczniów dyslektycznych

Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu powinny być prowadzone systematycznie najlepiej codziennie, a przynajmniej co drugi dzień. Dłuższe przerwy są niekorzystne.

Ćwiczenia w czytaniu

• Ćwiczenia te nie mogą być długotrwałe. Głośne czytanie nie powinno trwać dużej niż 10 – 15 minut.
• Czytanie „we dwoje", z dorosłym przeprowadzamy wtedy, gdy nasze dziecko ma znaczne trudności np. czyta po literze, nie potrafi tych liter złożyć. Czytamy wtedy razem z dzieckiem, ale głos dorosłego musi być cichutki, gdyż stanowi tylko tło, na którym głos dziecka będzie wyraźnie słyszany. Odczytując wyraz przeciągamy samogłoski, tak jakby się go trochę śpiewało. Nazywa się to czytaniem z zaśpiewem. W miarę uzyskiwania wprawy w czytaniu, głos dorosłego będzie stopniowo ulegał zanikowi, a śpiewne przeciąganie wyraźnie ulegało skróceniu. W ten sposób doprowadzi się dziecko do samodzielnego, poprawnego czytania.
• Jeżeli dziecko już nie literuje i potrafi czytać samodzielnie, chociaż jeszcze nie całkiem poprawnie – prowadzimy z nim czytanie pod kontrolą dorosłego. Dziecko czyta powoli, a dorosły poprawia jego błędy, poleca przeczytać zdanie jeszcze raz, pilnuje, aby dziecko czytało dokładnie, całymi wyrazami, przestrzegało przecinków i kropek. Jeżeli nikt nie poprawi jego błędów, to te błędy będą się utrwalać i dziecko nie nauczy się czytać poprawnie.
• W czasie czytania dziecko powinno posługiwać się wskazówką, zrobioną z twardego kartonu i pokolorowaną. Uczeń przesuwa tą wskazówką pod wierszami tekstu, który właśnie jest czytany. Wskazówka powinna by przesuwana w sposób ciągły, bez skoków, bo ona prowadzi oczy dziecka, reguluje tempo i kierunek ruchów gałki ocznej. Jeżeli dziecku ręka się trzęsie i wskazówka skacze, należy ująć dłoń dziecka i spokojnie przesuwać pod wierszami czytanego tekstu.
• Czytanie sposobem kombinowanym prowadzimy w ten sposób, że dziecko czyta najpierw głośno pod kontrolą dorosłego, np. przez 10 minut, a kiedy widzimy, że już zaczyna się męczyć polecamy, aby pozostałą część przeczytało po cichu, następnie opowiada przeczytana treść.

Ćwiczenia w pisaniu

• Do ćwiczeń w pisaniu służy zeszyt na wąskich liniach. Dziecko do pisania używa ołówka, gdyż ewentualne błędy można wymazać by nie utrwalała się w pamięci błędna pisownia.
• Ćwiczenia w pisaniu rozpoczynamy od przepisywania, które powinno być czynnością urozmaiconą. Dziecko przepisuje 3-4 krótkie zdania. Dla urozmaicenia polecamy podzielić wyrazy na sylaby, lub poszukać samogłoski i podkreślić je czerwonym kolorem.
• Następnie wprowadzamy pisanie z pamięci. Dziecko odczytuje zdanie, liczy na palcach wyrazy w nim zawarte wymawiając je głośno. Każdy wyraz dzieli na litery i składa wyraz całościowo. Może również odczytać sylabami i jednocześnie wyklaskiwać ile jest sylab w wyrazie. W końcu zasłania kartkę papieru i pisze w zeszycie dyktując sobie półgłosem po sylabie. Po skończeniu porównuje zapis z tekstem i poprawia ewentualne błędy. Dorosły kontroluje poprawność zapisu.
• Kiedy dziecko umie już pisać z pamięci, możemy próbować pisać ze słuchu. Dorosły czyta dziecku głośno cały dyktat (3-4 zdania) i sprawdza, czy dziecko zrozumiało to, o usłyszało. Następnie prowadzący ćwiczenia czyta pierwsze zdanie dyktatu, dziecko powtarza zdanie i liczy na palcach ile tam jest wyrazów. W zdaniu zazwyczaj są wyrazy trudniejsze dla dziecka. Te wyrazy powinno ułożyć z liter ruchomego alfabetu. Następnie dzieli wyrazy na litery i na sylaby. Prowadzący jeszcze raz czyta całe zdanie i poleca zapisać go w zeszycie. Dziecko zapisuje całe zdanie a matka (ojciec) sprawdza czy napisało dobrze i poleca dziecku poprawić błędy. Tak postępuje z każdym następnym zdaniem.

Razem – czytanie i pisanie nie powinno zająć więcej niż 35 minut. Ćwiczeni musza przebiegać w spokojnej i pogodnej atmosferze. Nie wolno na dziecko krzyczeć ani denerwować się, bo wtedy straci ochotę do pracy. Trzeba natomiast cierpliwie zachęcać. Ćwiczenia powinien prowadzić ten z rodziców, kto jest bardziej spokojny i zrównoważony.

Życzymy powodzenia.