1. Niedokształcenie mowy o typie afazji.

Występują zróżnicowane terminy odnoszące się do afazji. Pojawiają się określenie: afazja rozwojowa, dysfazja, SLI, specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka. Przyjmiemy tutaj za Zofią Kordyl termin niedokształcenie mowy o typie afazji.

Niedokształcenie mowy o typie afazji to zaburzenie wszystkich czynności mowy czyli powtarzania, percepcji (inaczej rozumienia), ekspresji (inaczej nadawania), a także czytania i pisania.

Klasyfikacje:

• Niedokształcenie mowy o typie afazji ekspresyjnej

• Niedokształcenie mowy o typie afazji percepcyjnej

• Niedokształcenie mowy o typie afazji mieszanej

Najczęściej obserwuje się postać mieszaną.

2. Charakterystyka dzieci afatycznych.

Niedokształcenie mowy o typie afazji mieszanej z przewagą zaburzeń ekspresyjnych (motorycznych):

• Zachowane jest dobre rozumienie (dzieci wskazują przedmioty codziennego użytku, rozumieją proste, a często także złożone pytania i polecenia, reagują na instrukcje słowne, rozumieją treść prostych tekstów).

• Dzieci nie rozumieją; wyrażeń określających stosunki przestrzenne, czasowe, pojęć abstrakcyjnych i uogólniających.

• Trudności ze zrozumieniem: pytań i poleceń o złożonej strukturze logiczno – gramatycznej oraz dłuższych tekstów.

• Dzieci dysponują zwykle pełnym inwentarzem fonemów – ograniczenia mogą dotyczyć fonemów najpóźniej opanowywanych w naturalnym rozwoju mowy.

• Zaburzeniu ulega struktura wyrazu. Występują: substytucje fonemowe, metatezy – przestawki (chelba – chleba), uproszczenia grup spółgłoskowych (banek – dzbanek), elizje w nagłosie, śródgłosie i wygłosie, upodobnienia (bałban – bałwan), epentezy – wstawki (cholinka – choinka).

• W zdaniach obserwujemy szyk przestawny, brak intonacji zdaniowej i logicznego akcentu zdaniowego, a także trudności z zastosowaniem odpowiednich form fleksyjnych.

• Słownik czynny tych dzieci jest zdecydowanie uboższy niż bierny.

• W słowniku dominują rzeczowniki, mniej jest czasowników, przymiotników, liczebników, rzadko pojawiają się przysłówki, przyimki, spójniki czy zaimki.

• Występują różnego stopnia problemy z planowaniem i samodzielnym budowaniem wypowiedzi na zadany temat.

• Obserwuje się duże problemy z opanowaniem czynności czytania i pisania.

• Trudności ze zrozumienie tekstu pisanego. Dzieci te często nie są w stanie opanować umiejętności dokonywania analizy i syntezy głoskowej. Tempo czytania jest wolne, pojawiają się kłopoty z interpunkcją, właściwą intonacją.

• Nawet przepisywanie tekstu sprawia tym dzieciom trudność. Popełniają liczne błędy (opuszczanie, przestawianie liter, sylab, mylenie liter). Ilość błędów narasta przy pisaniu z pamięci i ze słuchu.

Niedokształcenie mowy o typie afazji mieszanej z przewagą zaburzeń percepcyjnych (czuciowych):

• Brak reakcji na mowę, przy zachowanej reakcji na głos czy dźwięk w ogóle.

• Błędne wskazywanie przedmiotów czy obrazków, brak odpowiedzi lub jej nieadekwatność na zadane pytanie. Brak reakcji na polecenia lub nieprawidłowe ich wykonanie.

• Trudności w rozumieniu pytań i poleceń, zdań o złożonej konstrukcji logiczno – gramatycznej.

• Dzieci bardzo słabo reagują na treść przekazu werbalnego kierowanego do grupy.

• Dzieci bez trudu odczytują intencję wyrażoną poprzez cechy prozodyczne mowy. Dość często rozumieją sens prostych wypowiedzeń w konkretnych sytuacjach społecznych.

• Ubóstwo słownika biernego.

• Dzieci te potrafią powtórzyć bezbłędnie wyraz czy nawet całe zdanie, nie rozumiejąc tego, co mówią.

• Na poziomie wyrazu pojawiają się substytucje fonemowe, upodobnienia, epentezy, elizje głosek lub sylab (najczęściej w wygłosie), redukcje grup spółgłoskowych, metatezy.

• Obserwuje się substytucje wyrazowe: formalne (podobieństwo brzmienia sowa - słowa) lub znaczeniowe (zeszyt – książka, dziecko – syn).

• Mimo wielokrotnych powtórzeń proces zapamiętywania znaczenia słów jest bardzo wolny. Trwalej zapamiętywane są pojęcia konkretne.

• Wypowiedzi długo pozostają nieprawidłowe pod względem fleksyjnym i składniowym.

• Dzieci te są na ogół otwarte na kontakty, chętnie się wypowiadają, inicjują kontakt werbalny.

• Stosunkowo szybko opanowują umiejętność czytania i pisania przy braku rozumienia czytanego tekstu.

3. Dziecko afatyczne w szkole.

Dziecko ze zdiagnozowaną afazją motoryczną może uzyskać w poradni psychologiczno – pedagogicznej orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego z uwagi na: niepełnosprawność ruchową w tym afazję motoryczną. Orzeczenie takie wydaje się na okres danego etapu edukacyjnego. Dodatkowo dzieci przed rozpoczęciem obowiązku szkolnego mogą uzyskać także opinię o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.

W szkole dziecko afatyczne realizuje podstawę programową szkoły ogólnodostępnej z dostosowaniem do możliwości psychofizycznych danego ucznia. Podstawa programowa powinna być dostosowana do potrzeb i możliwości dziecka przy uwzględnieniu dwóch kryteriów:

1. niezbędności (wiadomości i umiejętności koniecznych dla kolejnego etapu kształcenia)

2. użyteczności (to czego się dziecko uczy powinno mieć praktyczne zastosowanie w życiu).

Uczeń zostaje objęty w szkole rewalidacją indywidualną oraz indywidualną terapią logopedyczną, a w razie potrzeby innymi formami  pomocy psychologiczno – pedagogicznej.

Na mocy Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych:

§ 6. 1. Dyrektor szkoły zwalnia ucznia z (…) afazją, (…), z nauki drugiego języka obcego nowożytnego do końca danego etapu edukacyjnego na wniosek rodziców albo pełnoletniego ucznia oraz na podstawie opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, z której wynika potrzeba zwolnienia z nauki tego języka obcego nowożytnego.

4. Praktyczne wskazówki do pracy z dziećmi z niedokształceniem mowy o typie afazji

• Przed podaniem komunikatu należy skupić na sobie uwagę ucznia.

• Należy często zwracać się bezpośrednio do ucznia.

• W przypadku zadań złożonych ważne jest rozdzielanie działań i polecanie wykonywania ich po kolei.

• Formułujemy pytania i polecenia w formie zdań o prostej konstrukcji .

• Warto unikać stosowania metod podających (dzieci szybko się dekoncentrują podczas długiej wypowiedzi) lub uzupełniać je środkami wizualnymi.

• Dzieci afatyczne najlepiej uczą się poprzez działanie oraz wielozmysłowe doświadczanie rzeczywistości.

• Ułatwiamy dziecku percepcję języka poprzez postrzeganie wizualne, czuciowo – kinestetyczne. Wspieramy komunikaty werbalne gestem, obrazem, pokazem czynności.

• Aby dziecko mogło zrozumieć zagadnienia poruszane na lekcji powinno mieć możliwość działania na konkretach.

• Ważne jest wykorzystywanie muzyki, piosenek, rytmów. Działają one terapeutycznie na rozwój mowy.

• Konieczność częstej zmiany materiału zadaniowego i dbałość o wyeliminowanie czynników rozpraszających.

• Informacje językowe powinny się odnosić do spostrzeganej rzeczywistości.

• Materiał językowy wprowadzamy w kontekście sytuacyjnym, którym dziecko jest zainteresowane (naturalne sytuacje).

• Omawiamy niewielkie partie materiału i o mniejszym stopniu trudności.

• Unikamy trudnych czy bardzo abstrakcyjnych pojęć.

• Sprawdzamy stopień zrozumienia wprowadzanego materiału.

• Kontrolujemy stopień zrozumienia samodzielnie przeczytanego przez ucznia polecenia.

• Dodatkowo instruujemy ucznia, naprowadzamy. Często odwołujemy się do przykładu.

• Systematycznie powtarzamy i utrwalamy wiadomości.

• Powtarzamy wiadomości w różnych kontekstach, formach i z wykorzystaniem różnych środków dydaktycznych.

• Pozostawiamy więcej czasu na utrwalenie materiału.

• Należy pamiętać, że dzieci afatyczne mają wiele negatywnych doświadczeń w komunikacji z otoczeniem. Mogą unikać rozmów, co pogłębia jeszcze ich trudności komunikacyjne i emocjonalne.

• W nauce formułowania wypowiedzi należy pamiętać o stopniowaniu trudności. Gdy dziecko ma duże trudności z planowaniem należy mu umożliwić odpowiadanie jednym słowem (technika „dokończ zdanie”, w zadaniach pisemnych „zdania z lukami”). Potem można spróbować rozsypanki wyrazowe. W czasie odpowiedzi ustnych dyskretnie wspomagamy, naprowadzamy (np. podając pierwszą sylabę słowa, rozpoczynając zdanie, pytanie od właściwego słowa).

• Stwarzamy spokojną atmosferę w trakcie wypowiedzi ustnych, dajemy więcej czasu na wydobycie z pamięci nazw, terminów, nie pospieszamy, nie wymagamy odpowiadania pełnym zdaniem.

• Chwalimy na forum klasy mocne strony ucznia.

Opracowała Iwona Śliwa w oparciu o następującą literaturę;

Paluch A., Drewniak – Wołosz E. (red.): Dziecko afatyczne w szkole i przedszkolu. Poradnik dla nauczycieli. Wyd. KOMLOGO, Gliwice 2017

Paluch A., Drewniak – Wołosz E., Mikosza L.: AFA – SKALA. Jak badać mowę dziecka afatycznego. Wyd. Impuls, Kraków 2008