Integracja sensoryczna to sposób, w jaki mózg dziecka analizuje bodźce dotykowe, słuchowe, smakowe wzrokowe i węchowe - rzeczy, które są odczuwane zarówno wewnątrz i na zewnątrz ciała. Układ zmysłów obejmuje te ogólnie znane – dotyku, wzroku, smaku i węchu – oraz inne, mniej znane. Zmysł przedsionkowy, dzięki receptorom w uchu wewnętrznym, informuje nas o ruchu i grawitacji, zmysł prioprioceptywny zaś korzysta bodźców pochodzących z naszych stawów, mięśni i tkanki łącznej, aby zawiadomić nas o położeniu naszych części ciała. Wszystkie te układy sensoryczne sprawnie i automatycznie integrują się z sobą, aby dać nam precyzyjny i miarodajny obraz świata i miejsca, które w nim zajmujemy, umożliwiając nam właściwe zachowanie i reagowanie.

Nieprawidłowa integracja sensoryczna przejawia się tzw. dysfunkcjami, czyli zaburzeniami. Pojawiają się one, gdy układ nerwowy niewłaściwie organizuje bodźce zmysłowe. Dysfunkcje nie są związane z uszkodzeniem narządów zmysłów, np. z niedosłuchem czy krótkowzrocznością. Oczywiście, jeśli istnieją obawy dotyczące sprawności poszczególnych analizatorów, niezbędna jest konsultacja lekarska. Dysfunkcje integracji sensorycznej dotyczą nieprawidłowości w zakresie przetwarzania bodźców sensorycznych w obrębie następujących systemów: czuciowego (dotykowego i proprioceptywnego), przedsionkowego, słuchowego, wzrokowego, węchowego i smakowego. Objawy dysfunkcji integracji sensorycznej najczęściej manifestują się:

• wzmożoną lub obniżoną wrażliwością na bodźce,

• niewłaściwym poziomem uwagi,

• obniżonym poziomem koordynacji ruchowej,

• opóźnionym rozwojem mowy,

• nieprawidłowym poziomem aktywności ruchowej,

• trudnościami w zachowaniu.

Dysfunkcje te mogą być rozpoznawane u dzieci w normie intelektualnej z trudnościami w uczeniu się, z niepełnosprawnością intelektualną, ruchową, autyzmem, nadpobudliwością psychoruchową, mózgowym porażeniem. Ich nasilenie jest różne, od lekkiego do znacznego.
Dysfunkcje integracji sensorycznej wpływają na uczenie się, zachowanie i rozwój społeczno-emocjonalny dziecka.

Wybrane objawy dysfunkcji integracji sensorycznej:

• jest niespokojne, płaczliwe, ma kłopoty z zaśnięciem,

• ma trudności z samodzielnym piciem, żuciem i przełykaniem pokarmów (preferuje dania papkowate),

• źle toleruje wykonywanie przy nim czynności pielęgnacyjnych i higienicznych, takich jak: obcinanie włosów, paznokci, mycie twarzy, zębów, smarowanie kremem, czesanie, czyszczenie nosa, uszu itp.,

• wiele czynności samoobsługowych wykonuje z trudem, powoli, niezdarnie,

• ma problemy z samodzielnym myciem się, ubieraniem, zwłaszcza zapinaniem guzików i sznurowaniem butów,

• ma słabą równowagę: potyka się i upada częściej niż rówieśnicy, prawie zawsze ma jakiś siniak czy zadrapanie,

• podczas dłuższego siedzenia ma trudności z utrzymaniem głowy w pozycji pionowej, podpiera ją ręką, kładzie się na stoliku itp.,

• jest nadruchliwe, nie może usiedzieć/ustać w jednym miejscu,

• trudno się koncentruje, a łatwo rozprasza,

• jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża,

• bywa uparte, negatywistyczne,

• w porównaniu do innych dzieci czy wymogów sytuacji porusza się zbyt szybko lub za wolno,

• nabywanie nowych umiejętności ruchowych sprawia mu trudność, np. jazda na rowerze, rzucanie i łapanie piłki, pływanie,

• wchodząc/schodząc po schodach częściej niż inne dzieci trzyma się poręczy, niepewnie stawia nogi,

• nieumyślnie wchodzi lub wpada na meble, ściany, inne dzieci,

• niewłaściwie czy wręcz dziwacznie trzyma różne przedmioty codziennego użytku, np. nożyczki, sztućce czy przybory do pisania,

• unika dziecięcego baraszkowania z rodzicami lub rodzeństwem,

• uwielbia ruch, poszukuje go, dąży do niego. Jest stale w ruchu – biega, podskakuje, często zmienia pozycję ciała

• przejawia duży lęk przed upadkiem lub wysokością, okazuje niepokój, gdy musi oderwać nogi od podłoża, np. wejść na wysokie schody, na drabinkę, usiąść na wysokim stołku,

• w nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by zdobyć orientację w otoczeniu,

• często myli stronę prawą i lewą, w obrębie własnego ciała oraz w otaczającej przestrzeni, podczas gier zespołowych zdarza się, że biegnie w innym kierunku niż jego drużyna, w inną stronę niż piłka, którą ma złapać, jest zdezorientowane, ma słabe wyczucie odległości

• nie ma dominacji jednej ręki,

• ma trudności z czytaniem i pisaniem, częściej niż inne dzieci w jego wieku myli, odwraca znaki graficzne, ma trudności w przepisywaniu, przerysowywaniu z tablicy,

• ma kłopoty z cięciem nożyczkami, rysowaniem po śladzie, kalkowaniem itp.

• sprawia wrażenie słabego, szybko się męczy,

• nie lubi karuzeli, huśtawki, lub przeciwnie – uwielbia to.

  
  Najczęściej spotykanymi dysfunkcjami integracji sensorycznej są:

• nadwrażliwość (obronność) dotykowa związana z wygórowaną reakcją na bodźce,

• nadwrażliwość oralna dotycząca okolic buzi,

• dyspraksja polegająca na trudnościach z zaplanowaniem i wykonaniem czynności ruchowych czy niepewność grawitacyjna, której cechą charakterystyczną jest lęk przed zmianą pozycji ciała.

Aby wychwycić nieprawidłowości w rozwoju integracji sensorycznej należy bacznie obserwować: rozwój ruchowy dziecka, reakcje na bodźce otaczające dziecko, np. zabawki, faktury ubrań, jedzenie, muzyka etc; aktywność, uwagę, rozwój mowy.

Pamietaj, że każde dziecko charakteryzujące sie słabą integracją sensoryczną wykazuje
odmienne objawy. Nawet dzieci rozwijające sie w sposób typowy od czasu do czasu borykają sie z podobnymi problemami. Dzwonkiem alarmowym dla rodziców powinno być często powtarzanie sie takich sytuacji. Jesli wydaje ci sie, że twoje dziecko ma kłopoty z integracją sensoryczną zabierz je do terapeuty.

Literatura:

Lindsey Biel. Integracja sensoryczna. Skuteczne startegie w terapii dzieci i nastolatków. Wydawnictwo Uniwerystetu Jaiellońskiego, 2015

A.Jean Ayers. Dziecko a integracja sensoryczna - wyd. Harmonia, 2015

Opracowała Magdalena Zwolińska