TERAPIA LOGOPEDYCZNA

TERAPIA LOGOPEDYCZNA Renata Bieda

  1. Co to jest terapia logopedyczna: definicja i ogólne zasady.

  2. Terapia logopedyczna w Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Limanowej: charakterystyka, informacje praktyczne dla nauczycieli, informacje praktyczne dla rodziców.

  1. sprawy organizacyjne

  2. zakres oddziaływań terapeutycznych

  3. omówienie terapii logopedycznej w PPP na bazie ogólnych zasad jej prowadzenia.

Ad. 1. Co to jest terapia logopedyczna: definicja i zasady ogólne.

 

/LOGOTERAPIA, POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE, LOGOPEDYCZNE POSTĘPOWANIE TERAPEUTYCZNE, LOGOPEDYCZNE POSTĘPOWANIE NAPRAWCZE/

Całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań naprawczych, ukierunkowanych na usunięcie patologicznych zjawisk logopedycznych (nieprawidłowości w rozwoju mowy, zaburzeń komunikacji językowej) oraz ich konsekwencji psychologicznych, pedagogicznych, społecznych. Podejmowane w ramach terapii logopedycznej oddziaływania naprawcze mają na celu: usuwanie zaburzeń mowy, przywracanie mowy w przypadku jej utraty, podnoszenie poziomu sprawności językowej (rozwijanie kompetencji językowej i komunikacyjnej u dzieci z różnymi deficytami rozwojowymi), nauczanie mowy, która się nie wykształciła, usuwanie trudności w nauce czytania i pisania.

Termin terapia logopedyczna ma szerszy zakres znaczeniowy niż terminy: korekta logopedyczna, reedukacja mowy czy rehabilitacja mowy. Można nim zastąpić każdy z wymienionych, ale nie odwrotnie.

Prowadząc terapię logopedyczną, należy przestrzegać kilku zasad. Należą do nich:

  • zasada wczesnego rozpoczynania terapii,

  • zasada stopniowania trudności.

  • zasada indywidualizacji,

  • zasada wykorzystywania potencjału dziecka i dostosowywania metod, środków do jego możliwości,

  • zasada kompleksowego oddziaływania,

  • zasada aktywnego i świadomego udziału,

  • zasada systematyczności,

  • zasada współpracy z najbliższym otoczeniem,

Interdyscyplinarny charakter logopedii ujawnia się w wielu obszarach, w tym również na gruncie logopedii stosowanej w postaci wykorzystywanych w procesie naprawczym metod i technik. Do podstawowych metod stosowanych w terapii logopedycznej należą specyficzne dla niej metody logopedyczne oraz metody zaadaptowane przez logopedię z różnych dyscyplin naukowych: lingwistyczne, pedagogiczne, psychologiczne, medyczne.

Literatura:

S. Grabias: Mowa i jej zaburzenia, „Audiofonologia” 1997, t. 10, s. 9–37.

S. Grabias: Perspektywy opisu zaburzeń mowy, [w:] Zaburzenia mowy, red. S. Grabias, Lublin 2001, s. 11–44.

G. Jastrzębowska, O. Pelc-Pękala: Metodyka ogólna diagnozy i terapii logopedycznej, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, t. 2, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Opole 2003, s. 285–309.

 

Ad. 2 Terapia logopedyczna w PPP Limanowa (charakterystyka, informacje praktyczne dla nauczycieli, informacje praktyczne dla rodziców)

  1. sprawy organizacyjne

Terapia logopedyczna w naszej poradni odbywa się całkowicie za darmo, codziennie w godzinach od 8 do 17. Każdy logopeda zatrudniony na pełnym etacie pracuje w ramach terapii cztery dni w tygodniu po 4 godziny dziennie. Jeden dzień w tygodniu poświęcony jest na realizację diagnozy logopedycznej w wymiarze 5 godzin. Ilość godzin terapii i diagnozy oraz ich rozkład jest zależny między innymi od aktualnych wytycznych co do organizacji pracy placówki. Terapia ma charakter indywidualny tzn. praca logopedyczna odbywa się w kontakcie jeden na jeden tzn. w parze : logopeda – dziecko. Często zdarza się, że w zajęciach uczestniczy rodzic dziecka (obecność podczas zajęć w celu zapewnienia poczucia bezpieczeństwa z uwagi na potrzeby i możliwości dziecka oraz w początkowym etapie trwania terapii logopedycznej dzieci małych tzn. do 3 roku życia z uwagi na prowadzenie zajęć instruktażowych według których rodzice pracują z dzieckiem w domu). Zajęcia realizowane są w wymiarze 1 h raz na dwa tygodnie, czasem raz na tydzień (w zależności od potrzeb dziecka oraz bieżących możliwości organizacyjnych placówki). Na zajęcia ściśle terapeutyczne poświęconych jest 45 minut, pozostałe 15 minut przeznaczone jest na rozmowę z rodzicem (krótkie omówienie przebiegu zajęć, sukcesów i trudności dziecka, zapoznanie z ćwiczeniami do realizacji w warunkach domowych, kserowanie zadań, które dziecko ma do wykonania w domu w ramach utrwalania oddziaływań podjętych na terapii logopedycznej w danym dniu). Jeśli rodzic lub logopeda wykazuje chęć i konieczność dłuższej rozmowy związanej z funkcjonowaniem dziecka, rozmowa taka może być zrealizowana w ramach kolejnego spotkania terapeutycznego, na które rodzic przychodzi bez dziecka. Szczegółowe zasady prowadzenia zajęć omawiane są indywidualnie z konkretnym logopedą prowadzącym terapię z danym dzieckiem. Czas oczekiwania na przyjęcie na terapię logopedyczną wynosi od 6 miesięcy do jednego roku. Jest to podyktowane bardzo dużą ilością dzieci zgłaszanych do poradni na taką formę pomocy, długim czasem trwania samej terapii z uwagi na różne okoliczności wewnętrzne placówki, możliwości i motywację dziecka oraz sposób podejścia rodziców. Na uwagę zasługuje fakt, że rodzice coraz częściej szukają indywidualnej formy pomocy logopedycznej dziecku, gdyż zdają sobie sprawę z ograniczonej skuteczności oddziaływań logopedycznych prowadzonych w szkolnej grupie (uwarunkowania prawno – oświatowe). Rodzice mają prawo do równoczesnego korzystania z terapii logopedycznej w naszej poradni i w innych placówkach wspomagających. Przeciwwskazaniem byłaby sytuacja diametralnie różnego i wykluczającego się podejścia logopedów pracujących z uczestnikiem terapii w zakresie metod i form jej prowadzenia oraz osobiste przeciążenie dziecka ilością zajęć, w których uczestniczy. W takich sytuacji może się zdarzyć, że prosimy rodziców o dokonanie wyboru, z uwagi na dobro dziecka. Dokonanie takiego wyboru może być także uwarunkowane wewnętrznymi ustaleniami w naszej poradni np. dużą ilością dzieci oczekujących na terapię.

  1. zakres oddziaływań terapeutycznych

Terapia logopedyczna w PPP swoim zasięgiem obejmuje wszystkie nieprawidłowości w rozwoju mowy oraz zaburzenia komunikacji językowej. Należy przez to rozumieć, jak sama nazwa wskazuje, iż nie ogranicza się ona tylko do korekty wadliwej realizacji głosek, ale dotyczy także eliminowania zaburzeń związanych z umiejętnością prawidłowej komunikacji językowej czyli obejmuje działaniami terapeutycznymi naruszoną zdolność porozumiewania się językowego człowieka tzw. kompetencji językowej (komunikacja werbalna i pozawerbalna).

W skład objętych terapią logopedyczną zaburzeń rozwoju mowy i komunikacji językowej wchodzą między innymi: niezakończony rozwój mowy, opóźniony rozwój mowy, różnego rodzaju wady wymowy np. seplenienie, mowa bezdźwięczna, wszystkie pozanormatywne realizacje głosek niezgodne z przyjętymi normami ich artykulacji ujętymi w inwentarzu głosek polskich, zaburzenia w postaci jąkania i niepłynności mówienia, nieprawidłowości wynikające z występowania całościowych zaburzeń rozwoju np. Zespół Aspergera, autyzm, problemy artykulacyjne i komunikacyjne wynikające z oligofazji, zaburzenia związane z nieprawidłowościami w zakresie funkcjonowania układu nerwowego np. afazja, anartria, dysartria, dziecięce porażenie mózgowe, udary i wylewy krwi do mózgu, zaburzenia w zakresie funkcjonowania układu pokarmowo – artykulacyjnego np. problemy z gryzieniem, żuciem i połykaniem pokarmów, piciem napojów, rozszczepy warg i podniebienia. Należy podkreślić, iż w naszej poradni nie prowadzimy specjalistycznych zajęć logopedycznych w zakresie jakichś wąskich wydzielonych i ściśle ukierunkowanych oddziaływań terapeutycznych skierowanych na dane zaburzenie np. jąkanie czy autyzm. Swoimi działaniami terapia logopedyczna zgodnie ze statutem poradni obejmuje w sposób ogólny dzieci z wszystkimi rodzajami zaburzeń mowy i komunikacji językowej. Rodzice są na początku terapii o tym informowani i jeśli szukają opieki ściśle specjalistycznej, kierowani są przez logopedów do poradni logopedycznych specjalistycznych. Podczas zajęć logopedycznych ćwiczenia usprawniające prowadzone są również na bazie umiejętności pisania i czytania np. na bazie wczesnej nauki czytania czy zadaniach związanych z pracą korekcyjną w zakresie dysleksji. Działania te są ściśle związane z występującymi problemami logopedycznymi u danego dziecka. Podczas terapii logopedycznej nie prowadzi się zajęć typowo korekcyjnych związanych tylko z czytaniem i pisaniem, gdyż terapię w tym zakresie prowadzą w naszej poradni pedagodzy.

  1. omówienie terapii logopedycznej w PPP na bazie ogólnych zasad jej prowadzenia.

 

  • Zasada wczesnego prowadzenia terapii

Terapia logopedyczna w PPP teoretycznie obejmuje dzieci w wieku od 0 do momentu zakończenia edukacji w szkole średniej (do 18 roku życia). W praktyce zazwyczaj uczestniczą dzieci od 1 roku życia. Najwięcej dzieci uczestniczących w terapii jest w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Praca logopedyczna opiera się na założeniu, że im wcześniej dostrzeżone problemy w zakresie mowy i komunikacji językowej objęte są oddziaływaniem terapeutycznym, tym dziecko ma większe szanse na szybsze opanowanie występujących trudności, łatwiejsze funkcjonowanie w grupie rówieśniczej, lepszy rozwój emocjonalny i lepsze przygotowanie do podjęcia obowiązku szkolnego. Bywa, że rodzice są przekonani, że ich dziecko ma czas na opanowanie mowy do momentu pójścia do szkoły i – niejednokrotnie utwierdzani przez członków rodziny, lekarzy rodzinnych czy innych specjalistów - podejmują terapię późno, co powoduje równoczesne opóźnienia w nabywaniu umiejętności mowy i języka i w sposób znaczący negatywnie wpływa na pozostałe sfery rozwoju dziecka.

  • Zasada stopniowania trudności

 

Na terapii logopedycznej obowiązuje dostosowanie działań terapeutycznych do potrzeb i możliwości indywidualnych dziecka. Jednym z elementów takiego dostosowania jest stopniowanie trudności oddziaływań względem uczestnika terapii polegające na adekwatnej znajomości jego możliwości rozwojowych, w tym językowych oraz umiejętnym dostosowaniu środków, metod i form pracy terapeutycznej. Staramy się odróżnić rzeczywiste problemy dziecka od niechęci do wykonywania ćwiczeń i stosować odpowiednią motywację i wsparcie.

  • Zasada indywidualizacji

W naszej poradni zasada ta znajduje swoje odzwierciedlenie w podejściu do dziecka opartym między innymi na przeprowadzeniu diagnozy, która jest wstępem do realizacji odpowiednio dobranej terapii logopedycznej. W kontaktach z rodzicami podkreślamy istotną rolę diagnozy przed rozpoczęciem terapii i prosimy o jej zrealizowanie. Jeśli rodzic złożył wniosek tylko o terapię, to na jej początku każdy logopeda stara się przeprowadzić diagnozę. Jest ona warunkiem odpowiedniego podejścia do indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka. Indywidualizacja opiera się także na całościowym podejściu do uczestnika terapii, co zostanie przybliżone w dalszej części opracowania.

  • Zasada wykorzystywania potencjału dziecka i dostosowywania metod, środków do jego możliwości

W poradni pracę terapeutyczną staramy się opierać na mocnych stronach osobowości i rozwoju dziecka. W tym celu wykorzystujemy informacje od innych osób znających je np. rodziców, nauczycieli, innych terapeutów pracujących z nim oraz osób, które diagnozowały je np. u nas w poradni. Na bieżąco dostosowujemy metody, formy i środki do potrzeb i możliwości uczestnika terapii. W tym celu poradnia każdego roku przeznacza odpowiednią kwotę pieniędzy na zakup pomocy logopedycznych. Rodzice otrzymują także do domu pomoce logopedyczne w formie darmowych kserokopii.

  • zasada kompleksowego oddziaływania

Kompleksowość terapii logopedycznej w naszej poradni polega przede wszystkim na przekonaniu, że mowa i umiejętności językowe nie są jakimś oderwanym od innych sfer rozwoju tworem, który należy usprawniać bez powiązania z nimi. W związku z tym oddziaływania terapeutyczne logopedyczne oparte są na ogólnych możliwościach rozwojowych stanowiących bazę do nabywania zdolności językowych. Z tego faktu wynika prowadzenie terapii również w formie różnorakich ćwiczeń np. usprawniających sferę wzrokową, słuchową, manualną, w zależności od potrzeb dziecka w tym zakresie.

Kompleksowość oddziaływań wobec uczestnika terapii logopedycznej w naszej poradni polega między innymi na całościowym spojrzeniu na dziecko jako nie tylko uczestnika terapii logopedycznej, ale przede wszystkim małego człowieka, który wyrasta w określonych warunkach rodzinnych i społecznych. Wobec tego organizując terapię i proponując określone zadania bierzemy pod uwagę wydolność wychowawczo – bytową rodziny, relacje między jej członkami, warunki dziecka do uczenia się, problemy zdrowotne mające miejsce w rodzinie oraz możliwość dotarcia do poradni na wyznaczone terminy spotkań. W tym celu na bieżąco są prowadzone rozmowy z rodzicami służące adekwatnej ocenie aktualnej sytuacji dziecka i rodziny.

Kompleksowe podejście do dziecka zakłada także poznanie i zaakceptowanie jego osobistych predyspozycji w zakresie możliwości, potrzeb i rozwoju, a nie bazowanie na własnych ambicjach czy oczekiwaniach względem przebiegu i efektów oddziaływań terapeutycznych. Żeby właściwie ocenić rozwój psychofizyczny uczestnika terapii, lepiej go zrozumieć i wyjść naprzeciw szczególnie jego trudnościom w trakcie trwania terapii proponujemy rodzicom dziecka dokonanie oceny jego rozwoju pod względem psychologiczno – pedagogicznym. W tym celu rozmawiamy z rodzicami o możliwości przeprowadzenia pogłębionych badań diagnostycznych w naszej poradni, a w razie potrzeby objęcie dziecka i jego rodziny dodatkowym wsparciem np. w formie terapii psychologicznej czy pedagogicznej oraz innych form pomocy. W poradni logopedzi prowadzą też na bieżąco konsultacje z innymi pracownikami w celu zasięgnięcia opinii i porady w sytuacjach trudnych dla dziecka czy rodziny.

Całościowe spojrzenie na dziecko przejawia się także poprzez branie pod uwagę jego problemów zdrowotnych i przedszkolno - szkolnych które w znaczący sposób mogą wpływać na jego codzienne funkcjonowanie. W związku z tym analizujemy dokumentację dziecka (zaświadczenia lekarskie, opinie z innych placówek edukacyjno – wychowawczych itp.) W przypadku potrzeby konsultacji z lekarzem czy wychowawcą prosimy rodzica o zgodę na kontakt z osobami pracującymi z dzieckiem poza naszą poradnią i wyrażeniu jej na piśmie w celu adekwatnego pod względem prawnym prowadzenia konsultacji.

  • zasada aktywnego i świadomego udziału

  • zasada systematyczności

W myśl tych zasad terapia logopedyczna w naszej poradni zakłada świadomy i systematyczny udział dziecka i jego rodziców/opiekunów w procesie terapeutycznym tzn: rodzice/opiekunowie prawni podejmują decyzję uczestnictwa ich dziecka w zajęciach logopedycznych. Na tej podstawie zobowiązują się do systematycznego przyprowadzania dziecka do poradni według częstości i terminów zajęć ustalonych wspólnie z logopedą. W tym celu na początku terapii odbywa się rozmowa z rodzicami/prawnymi opiekunami uświadamiająca procedury i zasady obowiązujące w poradni i na zajęciach logopedycznych. Rodzic/opiekun prawny zobowiązuje się do usprawiedliwiania nieobecności dziecka na zajęciach oraz wypełniania wskazówek i zaleceń logopedy związanych z prowadzeniem zajęć. Wraz z dzieckiem wykonuje zadania logopedyczne w warunkach domowych. Wypełnienie tych zadań stanowi jeden z warunków skuteczności terapii. Dzieci starsze również biorą odpowiedzialność za swój świadomy i aktywny udział w terapii logopedycznej na zasadach analogicznych względem ich rodziców. Należy tutaj podkreślić, że to rodzic ostatecznie decyduje o porze i wykonaniu ćwiczeń w domu, w miarę możliwości ustalając to z dzieckiem. Nie może być takiej sytuacji, w której nie realizowane są ćwiczenia logopedyczne w warunkach domowych z powodu tego, że dziecko nie chce. Chodzi tu oczywiście o dłuższy proces terapeutyczny, gdyż każdemu, w tym także dzieciom zdarzają się chwile, w których rzeczywiście nie ma się ochoty na realizowanie określonych zadań. W takich przypadkach rodzic powinien być elastyczny, ale równocześnie stanowczy, konsekwentny i odporny na manipulację dziecka. Rodzic jest zobowiązany do pozostania na poczekalni w poradni w czasie trwania zajęć logopedycznych aż do ich zakończenia, tak, aby w razie potrzeby był do dyspozycji dziecka czy prowadzącego terapię.

  • zasada współpracy z najbliższym otoczeniem

Współpraca ta obejmuje rodziców na zasadach omówionych w poprzednim punkcie. Na podstawie ustnej zgody rodziców podczas trwania terapii logopedycznej odbywają się konsultacje z innymi pracownikami pedagogicznymi w naszej poradni oraz – w razie potrzeby pogłębienie diagnozy dziecka. Na bazie zgody pisemnej wyrażonej przez rodziców/ prawnych opiekunów następuje współpraca z nauczycielami uczącymi dziecko w przedszkolu/ szkole/innej placówce oraz specjalistami mającymi stały lub czasowy kontakt z dzieckiem np. fizjoterapeuta, lekarze danych specjalizacji, inny logopeda pracujący z dzieckiem, psycholog lub pedagog. W razie potrzeby, gdy zachodzi konieczność interwencji zewnętrznej jak np. policji czy służby zdrowia logopeda zobowiązany jest do poinformowania o tym rodziców/prawnych opiekunów dziecka i realizacji procedur obowiązujących w takich sytuacjach.